Το συγκεκριμένο πόνημα συνιστά την πρώτη ολοκληρωμένη παρουσίαση μορφών του πνεύματος και αγωνιστών του 1821 που έζησαν στο γέρμα του βίου τους τη στέρηση και την πενία και -σε πολλές περιπτώσεις- έσβησαν, κυριολεκτικά, «στην ψάθα», αν και είχαν προσφέρει τα μέγιστα στην «αμήτορα» πατρίδα.
Το συγγραφικό εγχείρημα αρχίζει με χρονικό σημείο αναφοράς την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, με τους Λογίους της Διασποράς και ακολουθούν οι Δάσκαλοι του Γένους και οι Λόγιοι μεταγενέστερων χρόνων· συνεχίζεται -στο μεγαλύτερο μέρος του- με μορφές του 1821 (άνδρες και γυναίκες: Ιεράρχες, Φιλικούς, αγωνιστές, λιγότερο γνωστούς και λησμονημένους ήρωες), αλλά και με νεότερες φυσιογνωμίες· τέλος, ολοκληρώνεται με εκπροσώπους της νεοελληνικής λογοτεχνίας από όλες τις περιόδους της (συμπεριλαμβανομένων και συγκεκριμένων εκπροσώπων της τέχνης, όπως μουσουργών και ζωγράφων).
Ειδικότερα το βιβλίο, καρπός πολύμοχθης πρωτογενούς έρευνας με αξιοποίηση πλήθους πηγών,
-φωτίζει άγνωστες πτυχές της ένδειας των προσώπων μέσα από την καταγραφή συγκλονιστικών στοιχείων της αλληλογραφίας τους. Ιδιαιτέρως ξεχωρίζουν οι προσωπικές μαρτυρίες των αγωνιστών του '21, που αποτελούν ιστορικά ντοκουμέντα και βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.
-προβάλλει το ιστορικό, κοινωνικό και πνευματικό πλαίσιο της εκάστοτε εποχής
-αποτελεί πραγματική προσφορά και συμβολή στην ιστορική μας διαδρομή μέσα από την κατάθεση μνήμης για αυτές τις μορφές, οι οποίες συνιστούν και ένα σημαντικό κεφάλαιο της πνευματικής και εθνικής μας κληρονομιάς, δεδομένου ότι πολλών εξ αυτών το διάβα από τη ζωή έχει λησμονηθεί, ή σιγηθεί, από τις νεότερες γενιές. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Περιεχόμενα
Πρόλογος
ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Λόγιοι της διασποράς και των νεοτέρων χρόνων
Α. Εισαγωγή
Β. Μορφές
1. Θεόδωρος Γαζής
2. Γεώργιος Τραπεζούντιος
3. Ιωάννης Αργυρόπουλος
4. Γεώργιος Ερμώνυμος ο Σπαρτιάτης
5. Γεώργιος Φραντζής
6. Μιχαήλ(ος) Αποστόλης
7. Αριστόβουλος (Αρσένιος) Αποστόλης
8. Αντώνιος Έπαρχος
9. Άγγελος Βεργίκιος ή Βεργίτσης
10. Θεόφιλος Κορυδαλλεύς
11. Νικόλαος Λογοθέτης
12. Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης
13. Αναστάσιος Μο(υ)σπινιώτης
14. Αδαμάντιος Κοραής
15. Γρηγόριος Κωνσταντάς
16. Άνθιμος Γαζής
17. Νεόφυτος Δούκας
18. Σπυρίδων Βλαντής
19. Αθανάσιος Ψαλίδας
20. Μιχαήλ Χρησταρής
21. Γεώργιος Γεννάδιος
22. Γεώργιος Κρανάς ή Αίσωπος
23. Λοιποί Ηπειρώτες Λόγιοι
24. Κωνσταντίνος Σάθας
ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ήρωες-Αγωνιστές
Α. Εισαγωγή
Β. Μορφές
1. Οι αγωνιστές του 1821 και η ένδεια που βιώνουν μέσα από τις προσωπικές τους μαρτυρίες
2. Ιεράρχες του 1821 και ο εξ ασιτίας θάνατός τους
3. Δημήτριος Μοσχονησιώτης
4. Αθανάσιος (Θάνος) Κανακάρης
5. Γεώργιος Σισίνης
6. Γκίκας και Παναγιώτης Μπότασης
7. Καπετάν Κεφάλας, ο φιλόπατρις
8. Γεώργιος Πάνου
9. Εμμανουήλ Ξάνθος
10. Ηλίας Φούντας
11. Καρύστου Νεόφυτος
12. Κώστας Χορμοβίτης Λαγουμτζής
13. Παναγιώτης Σέκερης
14. Βασίλειος Χάλης
15. Ανδρέας Λόντος
16. Θεοδώρητος Β', Επίσκοπος Βρεσθένης
17. Νικηταράς (Νικήτας Σταματελόπουλος)
18. Γεώργιος Αινιάν
19. Θεόδωρος Νέγρης
20. Γεώργιος Λεβέντης
21. Παναγιώτης Γιατράκος
21.1 Γεώργιος Παν. Γιατράκος
21.2 Μιχαήλ και Δημ. Γιατράκος
22. Ανδρέας Ζαΐμης
23. Κυριάκος Καλλίνικος Κριτοβουλίδης
24. Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος
25. Ιωάννης Αμβροσιάδης
26. Νεόφυτος Οικονόμος
27. Δημήτριος Μελετόπουλος
28. Μαντώ Μαυρογένους
29. Στάϊκος Σταϊκόπουλος
30. Δημήτριος Αινιάν
31. Κίτσος Τζαβέλλας
32. Παναγιωτάκης Νοταράς
33. Δημήτριος Γ. Παππανικολής
34. Γυναίκες-Ηρωίδες
34.1 Δόμνα Βισβίζη
34.2 Μαριγώ Ζαραφοπούλα
34.3 Ελισάβετ Υψηλάντη
34.4 Ακριβή Τσαρλαμπά
34.5 Ελένη Καρέλη-Ανδρούτσου
34.6 Μαρία Στουρνάρη
34.7 Η Αρχόντισσα Θεοδώρου Γκίκα
34.8 Πανώρεια Χατζηκώστα-Αϊβαλιώτη (Ψωροκώσταινα ή Ψαροκώσταινα)
34.9 Σταυριάννα (Σάββα) Σάββαινα
34.10 Στάνα Ολυμπίου Γεωργάκη
34.11 Η σύζυγος του στρατηγού Γεωργίου Κίτσου
34.12 Κορνηλία Ροδοκανάκη-Ροΐδη
34.13 Μαρία Μαρασλή
35. Ζαφείριος-Ζηνόβιος Βάλβης
36. Γερμανός Καραβαγγέλης
37. Σπύρος Λούης
38. Νικόλαος Πλαστήρας
ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Λογοτέχνες
Α. Εισαγωγή
Β. Μορφές
1. Ιωάννης Βηλαράς
2. Ανδρέας Κάλβος
3. Γρηγόριος Παλαιολόγος
4. Δημήτριος Αινιάν
5. Αλέξανδρος Σούτσος
6. Παναγιώτης Σούτσος
7. Κωνσταντίνος Πωπ
8. Στέφανος Ξένος
9. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
10. Ιωάννης Κονδυλάκης
11. Γρηγόριος Ξενόπουλος
12. Κώστας Κρυστάλλης
13. Μένος Φιλήντας
14. Δημοσθένης Βουτυράς
15. Σπήλιος Πασαγιάννης
16. Ειρήνη η Αθηναία
17. Φώτης Κόντογλου
18. Ευστράτιος ο Νέος
19. Μαρία Πολυδούρη
20. Θέμος Κορνάρος
21. Γιώργος Κοτζιούλας
Γ. «Σημαδιακοί» λογοτέχνες
1. Γεώργιος Βιζυηνός
2. Μιχαήλ Μητσάκης
3. Ρώμος Φιλύρας
Δ. Λογοτέχνες της Κατοχής
1. Αντώνης Τραυλαντώνης
2. Ναπολέων Λαπαθιώτης
3. Τέλλος Άγρας
4. Αναστάσιος Δρίβας
5. Νίκος Χαντζάρας
6. Μήτσος Παπανικολάου
7. Γιάννης Αηδονόπουλος
Ε. Κύπριοι λογοτέχνες
1. Βασίλης Μιχαηλίδης
2. Τεύκρος Ανθίας
Στ. Καλλιτέχνες
1. Σπυρίδων Ξύνδας
2. Κωνσταντίνος Βολονάκης
3. Θεόφιλος
Αντί Επιλόγου
Πίνακες
Ι. Πίνακας λέξεων
II. Πίνακας προσώπων
III. Πίνακας τόπων-περιοχών
